هوش تصویری فضایی و تقویت آن در مدرسه‌ی ایرانی هنر و خلاقیت
تا قبل از مطرح شدن نظریه ی هوش‌های چندگانه گاردنر، نسبت به هوش تصویری فضایی هیچ توجهی نبود و فقط یک نوع هوش مطرح بود که معمولا با تستهای مختلف آیکیو سنجیده می‌شد. تا اینکه هوارد گاردنر؛ روانشناس امریکایی و استاد دانشگاه هاروارد در سال 1983 در کتاب “حالات ذهنی” خود نظریه ی هوش‌های چندگانه را ارائه کرد و تعاریف کلیشه ای و سنتی از هوش را به چالش کشید. در واقع او با بیان نظریه‌ی خود، نگاه تک بعدی به هوش را رد کرد و از وجود چندین نوع هوشِ مختلف در انسان پرده برداشت. گاردنر معتقد است که این هوش‌ها ضمن اینکه در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند، اما در عین حال هریک مستقل هستند.
هوش‌های مطرح شده در نظریه ی گاردنر
این هوش‌ها عبارتند از:
1_هوش طبیعت گرایانه
2_هوش موسیقایی
3_هوش منطقی-ریاضی
4_هوش وجودی (معنوی یا اخلاقی)
5_ هوش میان فردی
6_هوش زبانی
7_هوش جسمانی-حرکتی
8_ هوش درون فردی
9_هوش تصویری فضایی
هوش تصویری فضایی
یکی از انواع هوش که در نظریه ی گاردنر مطرح می‌شود، هوش تصویری فضایی است. منظور از این هوش، درک جهان از طریق تصاویر است. در واقع افرادی که دارای هوش تصویری فضایی بالایی هستند، توانایی تجسم چیزهای مختلف را به صورت سه بعدی دارند. این افراد نسبت به عناصری همچون رنگها، خطوط، فرم‌های مختلف هندسی، فضاها و ارتباطات بین این عناصر حساس بوده و به سرعت توجه نشان می‌دهند. معمولا در جهت یابی نقشه ها خوب عمل می‌کنند. همچنین نقطه‌ی قوت آنها استدلال‌های فضایی تصویری است.
از جمله برخی ویژگی‌های دیگر افراد با هوش فضایی بالا عبارتند از:
_ در حل پازل موفق عمل می‌کنند.
_ تصویر را به متن ترجیح می‌دهند.
_ تصاویر، جداول و نمودارها را به خوبی تفسیر می‌کنند.
_ الگوها را به راحتی پیدا می‌کنند.
_ از طراحی، نقاشی و هنرهای تجسمی لذت می‌برند.
_ فیلم را به موسیقی ترجیح می‌دهند.
در واقع مهمترین قابلیتی که هوش تصویری فضایی برای فرد ایجاد می‌کند، استعداد درک دقیق دنیای بصری است به ترتیبی که فرد می‌تواند اشکال را در ذهن تصور کند، آنها را در ذهن خود چرخش دهد و دست به خلق صور گوناگون هنری در ذهنش بزند. توانایی در زمینه ی هوش بصری فضایی زمینه ساز بسیاری از اختراعات است.
مشاغلی که افراد دارای هوش تصویری فضایی قوی، در آنها موفق عمل می‌کنند
در دنیای مدرن امروزی بهره مندی از هوش تصویری فضایی یک توانایی مهم محسوب می‌شود. معمولا افرادی که از این نوع هوش بهره ی بیشتری دارند و مهارت‌های لازم در آنان به خوبی پرورش داده شده است، در هر رشته، شغل و یا تخصصی که دارند نسبت به اطرافیان خود، خلاقانه تر و موفق تر عمل می‌کنند. از جمله برخی مشاغل که افراد با هوشِ بصری فضایی بالا در آنها موفق ظاهر می‌شوند، عبارتند از:
معماری، مهندسی، خلبانی، گرافیک، نقاشی، عکاسی، مجسمه سازی، دریانوردی، بازیکن شطرنج، فیلم‌ساز، شعبده باز، جهت یاب، فیزیک‌دان نظری، طراحی فضای داخلی، طراح مد
از جمله افراد مشهور دارای هوش تصویری فضایی قوی می‌توان لئورنادو داووینچی، پیکاسو و میکل آنژ را نام برد.
جالب اینکه این هوش، یک توانایی است که در افرادِ دارای نقص بینایی هم مشاهده شده است. در واقع در رابطه با هوش تصویری فضایی اگرچه بینایی نقش مهمی دارد، اما داشتن چشم ذهن نقش بسیار ویژهای در پرورش آن ایفا می‌کند.
در مدرسه ایرانی هنر و خلاقیت (سرسرا) چگونه به این هوش پرداخته می‌شود؟
توجه به تفاوت‌های هوشی کودکان و نوجوانان، در مدرسه‌ی ایرانی هنر و خلاقیت جزء نگرش‌های مهم و مورد توجه مدرسه است. زیرا که موجب پویایی و لذت‌بخش شدن فرآیند یاددهی_یادگیری می گردد. همین نگرش باعث شده که مدرسه، بسترهای متنوعی را برای پرورش انواع هوش‌ها، از جمله هوش بصری فضایی تدارک ببیند. از جمله این بسترها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
نقاشی
با نقاشی کردن، کودک یا نوجوان چیزهایی را که در عالم واقعیت وجود ندارد، در ذهن خود مجسم می‌کند، به آن تصویر و بعد می‌بخشد و سپس بر روی کاغذ نمایان می کند. در واقع کودک در طی نقاشی کردن ایده‌ها و تصورات خود را به مقوله‌های تجسمی تبدیل می‌کند. ضمن اینکه در دوره ها، کودکان و نوجوان با انجام بعضی تمرینات، برخی از مهارت‌های هنریِ طراحی و نقاشی خود را هم ارتقا می‌بخشند.
فیلم
یکی دیگر از فعالیت‌های مدرسه، دیدن فیلم‌های متنوع و گاهی سرشار از تخیل است که در برخی جلسات به کودکان معرفی شده و راجع به آن ها گفتگو می‌شود. فیلم به عنوان یکی از نمایندگان دنیای مجازی که امروزه جذابیت بسیاری برای کودکان دارد، پتانسیل‌های بصری بسیاری برای تقویت هوش فضایی دارد. از جمله این پتانسیلها می‌توان به: رنگها، نورها، عکسها و تصاویر، هندسه‌ی اشکال و کاراکترهای مختلف فیلم اشاره کرد. ضمن اینکه در طی گفتگو راجع به فیلم، کودک یا نوجوان برای بیان جملات و مفاهیمی که مدنظر دارد از دایره ی لغات متنوعی بهره می‌برد که به رشد درک و اندیشه‌ی او کمک بسزایی می‌کند. بخشی از این لغات، به واژگان فضایی اختصاص می‌یابند؛ کلمات مرتبط با دنیای تصاویر و دنیای سه بعدی. کلماتی که به اشکال،اندازه، ابعاد، فواصل و موقعیت‌ها اشاره می‌کنند مانند: مربع، دایره، مثلث، بزرگ، کوچک، کوتاه، بلند، دور، نزدیک، کنار، گوشه، بالا ، پایین و… .
متناسب با سن مخاطبین، در سنین بالاتر، دایره واژگان از جمله واژگان فضایی می‌توانند شکل پیچیده‌تری به خود بگیرند.
عکاسی
فعالیت دیگر، عکاسی از اشیا و مناظر است. عکس گرفتن از زوایای متعدد، نه تنها درک تصویری کودک و نوجوان را رشد می‌دهد بلکه توانایی او را برای دیدن موضوعات از زوایای مختلف ارتقا می‌بخشد. دیدن از زوایای متعدد، مهارت حل مسئله را در کودکان در رابطه با موضوعات مختلف افزایش می‌دهد. کودک با عکاسی کردن درک فضایی بالاتری پیدا می‌کند. مثلا می‌تواند تجسم کند اگر از بالا به منظره‌ای که از آن عکس گرفته بود نگاه می‌کرد، عکس او چه شکلی می‌شد!
ساخت وساز با اشیا دور‌ریز
لمس اشیا گوناگون اثر بسیاری در افزایش درک مفهوم سه بعدی دارد و برای مخاطب به خصوص کودکان بسیار لذت‌بخش است، درواقع کودک را درگیر یک کاوش فضایی می‌کند. کودک در طی ساخت و ساز با دور‌ریزها، به صورت اکتشافی در حال تقویت هوش فضایی و فانتزی خود می‌باشد. امروزه شاهد بازی‌های مجازی بسیاری هستیم که پایه و اساس شان، موضوع ساخت و ساز است و می‌بینیم که این بازی‌ها با استقبال بسیاری از جانب کودکان و نوجوانان روبه رو شده‌اند. بنابراین با وجود چنین شباهت مفهمومی‌ای، ساخت و ساز با وسایل دور‌ریز و اشیای اضافی محیطِ اطراف، ضمن اینکه باعث می‌شود بچه ها با دقت بیشتری به محیط اطراف نگاه کنند و خلاقیت‌شان پرورش یابد، ابعاد تجسمی ذهن‌شان را هم رشد می دهد.
قصه‌خوانی و نوشتن داستان
در سرسرا، از داستان به شکل‌های بسیار متنوعی در کلاس‌ها استفاده می‌شود. برای مثال می‌توان به ادامه دادن یک داستان نیمه تمام توسط خود کودکان اشاره کرد.
با قصه‌خوانی و نوشتن داستان‌های تخیلی، کودک خود را در موقعیت‌های دیگری تصور می‌کند. سپس او برای نوشتن، نقاشی کردن و یا بیان این تصورات، دست به توصیف موقعیت‌های متنوع فضایی می‌زند. مثلا کودکی که در داستان خود دست به خلق یک شهر‌بازی جنگلی زده؛ او برای بیان موقعیت اشیای مختلف در این شهر‌بازی و یا تصویر کردن آنها بر کاغذ، ابتدا باید به تصاویر و اجسام سه بعدی ذهنش مراجعه کند. آنها را مورد کندوکاو قرار دهد و سپس به اشکال مختلف بیانی یا تصویری نمایان سازد.
نمایش خلاق
گاهی در حین خواندن داستان‌های گوناگون در کلاس، بچه‌ها خود را در نقش کاراکترهای داستان قرا می‌دهند، ژست‌های مختلفی در مقابل دوربین گرفته و نقش بازی می‌کنند.
نقش بازی کردن و نمایش خلاق، موجب می‌شود کودک یا نوجوان از زبان بدن و ایما و اشاره‌های مختلفی بهره ببرد و دایره واژگان فضایی را علاوه بر بیان کردن، به صورت نمایشی هم بروز دهد که می‌تواند موجب ظهور ابعاد رشدی هوش تصویری فضایی او گردد.
بازی‌های مختلف تصویری
منظور از بازی‌های تصویری، بازی‌هایی است که مخاطب ابتدا با تصویری از کلمات، اشیا، رنگها و… روبرو می‌شود و پس از آن وارد فرآیند یک بازی می‌گردد. از جمله این بازی‌ها می‌توان به بازی‌های مرتبط با به خاطرسپاری، بازآفرینی تصاویر، تکمیل تصاویر بریده شده و… اشاره کرد.
برای مثال یکی از این بازی‌ها، گفتن حدس‌ها در رابطه با برخی عکس‌های برش خورده است؛ بخشی از یک تصویر به کودک نشان داده می‌شود و او باید حدس بزند که بقیه تصویر چیست. ضمن اینکه گاهی اوقات از آنان خواسته می‌شود که با تخیل خودشان مابقی تصویر ر کامل کنند.
در طی چنین بازی‌هایی، ضمن ایجاد لذت برای کودک یا نوجوان، هوش تصویری فضایی هم پرورانده می‌شود.
اینها نمونه‌هایی ازفعالیت‌های متنوع در سرسرا هستند که می‌توانند هوش تصویری فضایی کودک و نوجوان را ارتقا داده و او را برای داشتن تجسمی خلاق‌تر یاری کنند.
تقویت هوش تصویری فضایی کودکان می‌تواند ضمن آموزش مفاهیم زیادی به آنها، زمینه‌های بسیاری را برای افزایش توجه و تقویت حافظه‌ی بصری فضایی در کودکان فراهم نموده و در دیگر جنبه های مهارت‌های موردنیاز کودکان ازقبیل: مهارت‌های حرکتی، شنیداری، کلامی و… درعرصه‌های مختلف سودمند و تأثیرگذار باشد. در واقع تقویت این هوش می‌تواند موجب رشد هوش‌های دیگر کودک هم بشود.
ما در مدرسه‌ی ایرانی هنر وخلاقیت، به دنبال ایجاد برنامه‌ها و فعالیت‌هایی متنوع برای مخاطب کودک ونوجوان هستیم زیرا که به تنوع انسان‌ها و تنوع هوش‌ها باور داریم و می‌دانیم چنین باوری اگر منجر به عملکردی متناسب شود، نتایجی شگرف را در رشد کودکان و نوجوانان و آینده ی آنها رقم خواهد زد.
نگارنده: مریم رحمانی
منابع:
www.howardgardner.com
https://www.ensani.ir/file/download/article/6476e4bc81bee-10231-1402-118.pdf
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.