پائولو فریره، توجه به معنای سواد و نقد آموزش رایج

نام پائولو فریره (1921-1997)، مربی تحول‌آفرین و جنبشی که با تلاش‌های او برای سوادآموزی فرودستان برزیل آغاز شد در خاطره‌های کنشگران آموزشی ماندگار خواهد بود. فریره می‌گفت “باید حس عجیب عشق به کسانی که هنوز به دنیا نیامده‌اند را داشته باشیم … کسانی که فردا خواهند آمد کنش را آغاز خواهند کرد”.

اندیشه و مشی آموزشی فریره سرشار از احساس و عواطف انسانی همچنین پرسش‌گری، خلاقیت و نگاه متفاوت به تعلیم و تربیت است. پس از آشنایی با این مربی خلاق است که می‌توانیم از خود درباره آنچه در مدرسه آموزش داده می‌شود سوالاتی جدی طرح کنیم. آیا آنچه در نظام آموزش و پرورش به اذهان انتقال داده می‌شود، نسبتی با زندگی واقعی دارد؟ حاصل این انباشت اطلاعات و سوادآموزی چه خواهد بود؟

فریره به ما یادآوری می‌کند که سواد، تنها خواندن و نوشتن نیست؛ و هرگونه خواندن و نوشتن مرسوم ما را به اهداف والای تربیتی مثل آزادی نمی‌رساند. هر چند باید برای عدالت و برابری آموزشی کوشید، هر چند تحصیلات مدرسه‌ای حق همه کودکان است، اما باید پرسید که معنای سواد چیست؟

سواد، با چه ماهیت، روش و کیفیتی رهایی‌بخش است؟ کدام سواد آزادی‌بخش و تعالی‌بخش است؟ چگونه تحصیلات مدرسه‌ای می‌تواند ما را به جهانی برخوردارتر از عدالت، صلح و دوستی یا مدارسی بدون ظلم و زور و سرکوب نزدیک کند؟

سواد، دارای کیفیتی لذت‌بخش است که در تعامل و گفتگو شکل می‌گیرد. سواد، علاوه بر تغیییر ذهنی زمینه تغییراتی در جهان واقعی است. سواد یا سواد انتقادی که بیشتر مورد توجه و تمرکز فریره است می‌تواند افراد را در مقابل القائات و تبلیغاتی که توسط رسانه‌ها ایجاد می‌شوند مجهز کند تا با موضوعات مواجهه عمیق‌تر و دقیق‌تر داشته باشد. همچنین سواد یا سوادآموزی فرایندی است که باید به تفاوت‌های قومی، زبانی و فرهنگی حساس باشد و تنوعی از سلائق و سبک‌های فهم و ادراک را به رسمیت بشناسد.

راه و نگاه فریره، نه تنها برای “آموزش ستمدیدگان” و فرودستان یا سوادآموزی بزرگسالان، بلکه برای هر تعلیم و تربیتی که رو به رشد، تجربه، گفت و شنود دارد و ارزش‌هایی مثل صلح و عشق‌ورزی را ترویج می‌کند الهام‌بخش است.

بر اساس انتقادهایی که فریره به آموزش و پرورش رایج کرده و آن را آموزش بانکی می‌نامد، ما در طی آموزش همچون کیسه‌هایی انباشته از اطلاعات می‌شویم در حالی که سواد، عاملی دگرگون‌ساز و تحول‌آفرین است. البته سواد تنها به موضوعات و مطالبی مثل خواندن و نوشتن محدود نمی‌شود و اشکال متنوعی مثل بیان‌های هنری را نیز شامل می‌شود.

در نهایت او می‌پرسد که ما برای چه به دنیا آمده‌ایم؟ قرار است همچون برگی  بی اختیار باشیم در دستان باد؟ قرار است ماهی سیاه کوچکی در جستجوی حقیقت باشیم؟ قرار است روشنگر تاریکی‌ها باشیم؟ قرار است با دنیا بسازیم یا در نوسازی، تغییر و ترمیم آن بکوشیم؟!

منابع:

فریره، پائولو؛ ماسدو، دونالدو(1395). سواد؛ خوانش کلمه و جهان(با مقدمه هنری ژیرو)، ترجمه حسام حسین زاده، تهران: نشر اینترنتی رهایی.

Freire, P. (1970). Pedagogy of the Oppressed. New York, Continuum.

https://www.bloomsbury.com/us/freire-and-childrens-literature-9781350292246/